OGLEDI I OSVRTI

Buñuel — prorok ”fantazme realnog”

(Uz ciklus Fantastika u španjolskom filmu, Filmski programi, 27-30. studenog 2006)

UDK: 791.633-051Bunuel, L.(049.3)

Esej razmatra nekoliko filmova Luisa Buñuela, počevši od manifestnog djela filmskog nadrealizma Andaluzijski pas (Un chien andalou, 1928). U prvom redu strukturiran logikom sna, duboko prožet psihoanalizom Sigmunda Freuda, Andaluzijski pas historijski je umjetnički dokument svog vremena par excellence.

Zlatno doba (L’Âge d’or, 1930), koje je u svojoj beskompromisnosti i bespoštednoj kritici buržoaskog društva i Crkve, sasvim drukčiji film u odnosu na šokantnu poetičnost prvijenca. Na neki način, više je signum bretonovskog raskida s nadrealizmom i prelaska u otvoreno marksističku analizu društvenosti. Šimun iz pustinje (Simón del desierto, 1965) snimljen je kao svojevrsni interludij između najkreativnijeg razdoblja redateljeve meksičke karijere i konačnog prelaska u francusku kinematografiju. U tematskom nizu preispitivanja odnosa između autentičnih kršćanskih mučenika i institucije Crkve, Šimun iz pustinje stoji na razmeđu između, s jedne strane Nazarína (1958) i Viridiane (1961), te Mliječne staze (La voie lactée, 1969) s druge. Jedan od najboljih Buñuelovih filmova svakako je Viridiana (1961). I ovaj povratnički, španjolski film ispituje sukob između zbiljskog i fantazmatičkog. Čista i skrušena, a istovremeno prikriveno senzualna naslovna protagonistica filma, koju utjelovljuje Silvia Pinal, lomi se u životnom kovitlacu idealizirane predanosti Bogu i stvarne, opipljive zloće ljudi oko nje. Ono čime ovaj film najviše plijeni njegovo je uvjerljivo analitičko razglobljivanje svih struktura podsvijesti pojedinca, od ponosa do poniženja. Završna sekvenca, u kojoj se odigrava partija karata, nesmiljen je Buñuelov komentar na izokrenuti, ponižavajući pad njegove protagonistice ”per astra ad aspera”.

Anđeo uništenja (El ángel exterminador, 1962) u sebi miješa dva tematska sklopa Buñuelova opusa. S jedne strane, to su opetovano nadrealistički rituali dobrostojećih buržoaskih porodica iz višeg sloja, dok, s druge strane, stoji odnos prema institucionalnoj ulozi Crkve u društvu. Taj je film uvod u Buñuelovu ”logiku apsurda” koju autor razvija u posljednjoj fazi svojega opusa. U čitavu Buñuelovu opusu, od Andaluzijskog pas, pa sve do posljednjeg filma Taj mračni predmet žudnje, vlada logika sna. Buñuel nije fantastičar. Ono što velikog španjolskog sineasta određuje prije je fantazmatičko, njegovim opusom više upravlja podsvjesno negoli fantastičko. On više tematizira ono Realno fantazmatičko negoli Imaginarno nadnaravno. Kroz međuprožimanje takvog Realnog i Imaginarnog, Buñuel uspostavlja svoje Simboličko, to jest umjetničko. Stoga on nije izravni prethodnik španjolskog cine fantastico većnadrealist koji nikad ne presijeca ”fantazmu realiteta”.

Marijan Krivak