IZ TEORIJE FILMA
Kako protumačiti "asocijativno izlaganje" (i da li je to uopće potrebno)
UDK: 791.623 Potaknut kratkim teorijsko-interpretacijskim
tekstom Nikice Gilića »Asocijativno izlaganje — ili o prorocima
dokumentarnog i eksperimentalnog filma«, autor hvali uvođenje
sintagme asocijativno izlaganje, koja proširuje
pojam asocijativnosti: ona se može javiti i u jednom kadru,
bez montaže (kako to kaže i Gilić). No, autor ove studije
upozorava na opću (pa i Gilićevu) nepreciznost pojma asocijativnosti:
ono tek obuhvaća izlaganja koja nisu narativna, čime se
unosi zbrka. Autor stoga potanko objašnjava što se obično
podrazumijeva pod asocijativnom montažom (koju je od Sergeja
Ejzenštejna preuzeo i Ante Peterlić), te objašnjava da
zapravo kod asocijativne montaže ne postoji nikakva prizorna, odnosno unutarscenska veza.
No, kada je riječ o montažnom diskontinuitetu pri
smislenu izlaganju, mora se potražiti neka »neprizorna«,
»nescenska« veza među tako nanizanim kadrovima. Asocijativna, odnosno diskontinuirana
montaža u opreci je stoga prema kontinuiranoj, odnosno narativnoj
montaži.
No, pojam asocijativnosti — preuzet iz filozofske i psihološke
doktrine — vrlo je neprimjenjiv ako ga se u punom filozofskom
i psihološkom značenju uporabi za određivanje opisanih montažnih
razlika. Čak je i jedan od filozofa koji je uvjerljivo lansirao
asocijacionizam — Hume — smatrao je da se i naše identificiranje
kauzalnih veza između percipiranih događaja, odvija po »principu
asocijacije«. Ako su, naime, sve montažne veze koje se dadu
zamisliti i pronaći »asocijativne«, bile one kontinuirane
ili diskontinuirane, onda se taj pojam podudara s općenitijim
pojmom »montaže«. Stavivši na stranu temeljne terminološke
probleme, autor primjećuje da u Gilićevoj terminologiji nedostaje
tip poetskog filmskog izlaganja, koje se, uz raspravljačko
izlaganje, može shvatiti kao podtip asocijativnog izlaganja.
Time bi se smanjila terminološka zbrka. No, opisno izlaganje,
važan i sveprisutan tip izlaganja može se smatrati ravnopravnim
narativnom, poetskom i raspravljačkom izlaganju, pa je stoga
najbolje termin »asocijativno izlaganje« poslati u zasluženu
mirovinu — danas je to tek povijesni naziv vezan uz teoriju
i filmove Sergeja Ejzenštejna.
Hrvoje Turković
|
