IZ POVIJESTI HRVATSKOGA FILMA

Najstariji pokušaji školovanja za film u Hrvatskoj: zagrebačke filmske škole 1917-1947.

UDK: 791.51(497.5)”1917/1947”

Sa sve većom proizvodnjom, velika filmska preduzeća, kao što su u Evropi bili Pathé, Gaumont, Charles Urban, Messter, Ambrosio, a u Americi Biograph, Vitagraph, MGM i drugi, angažovala su nove snage koje su obučavane kroz praksu. Za glumce su organizovane prema potrebi posebne vežbe iz borilačkih veština (mačevanja, rvanja, boksa), plesa, lepog ponašanja i slično. Rađanje kulta filmskih zvezda u Evropi i Americi, krajem prve i početkom druge decenije XX. veka i bajkovite priče o slučajnom uspehu običnih devojaka i mladića koji su se našli pred filmskim kamerama, pa brzo stekli slavu i bogatstvo, privlačilo je profesiji filmskog glumca mlade širom sveta. Tokom druge decenije XX. veka javljaju se mnoge škole za filmsku glumu, obično privatne koje bi organizovao neki glumac, ponekad i uz filmska preduzeća, u kojima bi mladi uz plaćanje školarine tražili put ka filmskoj slavi. Naziv škola je ovde uslovan, jer se uglavnom radilo o kraćim ili dužim tečajevima. Prva prava filmska škola u svetu osnovana je u Rusiji 1919. godine — bio je to VGIK, Svesavezni državni institut kinematografije (Vsesojuznij Gosudarstveniji Institut Kinematografii) u kome su na visokoškolskom nivou školovani glumci, reditelji, snimatelji i filmski stručnjaci raznih profila. Na sličan način kao i u drugim delovima Evrope sticali su svoja prva znanja o filmskom zanatu pioniri filma u Hrvatskoj i u drugim zemljama regiona — većinom su završili fotografske tečajeve ili su bili fotografi. Prv filmska škola osnovana u Hrvatskoj (i prva filmska škola koja je otpočela svoju delatnost na tlu jugoslovenskih zemalja i šire u regionu) bila je Škola za kinematografsku glumu koja je svoju aktivnost otpočela u Zagrebu 1917. godine pri Prvom hrvatskom kinematografskom (proizvodnom) poduzeću Croatia koje su 1917. godine u Zagrebu osnovali Julio Bergmann i Hamilkar Bošković, a za potrebe snimanja filma Matija Gubec, čija je premijera bila u Zagrebu 8. XII. 1917. u kinu Apolo. Croatia D.D. (zapravo četvrta kompanija istoga imena, premda naslednica prethodne) je 1919. podnela Visokoj kraljevskoj zemaljskoj vladi zahtev da obnovi rad škole za kinematografsku glumu, smatrajući da je kupovanjem prethodne Croatie kupila i koncesiju za rad škole; međutim, koncesija je pripadala H. Boškoviću, koji je školu nastavio u novoj kompaniji ”Jugoslavija”. Škola za kinematografsku glumu Jugoslavije otpočela je sa radom u proleće 1919. godine, a po drugi put je radila 1922, kada su njezini polaznici realizirali igrani film Strast za pustolovinama, avanturističku komediju iz glumačkog života, u režiji Aleksandra Vereščagina, dok je snimatelj bio Josip Halla, a glavne uloge su tumačili Vereščagin i Aleksandra Leskova. Kasnije su pokušaje snimanja filma i filmskih tečajeva neuspešno pokušavali ostvariti Franjo Ledićte Tito Strozzi. Krajem 1931. godine u Zagrebu je filmsko preduzeće Svetloton otvorilo svoj Tonfilmski studio za stručnu izobrazbu glumačkog kadra. Kao što se vidi iz primera, stanje u oblasti školovanja kadrova za film odražavalo je u potpunosti stanje u polupostojećoj kinematografiji Kraljevine SHS/Jugoslavije. Sve ove privatne inicijative i povremene filmske škole i tečajevi bili su orijentisani pre svega ka glumi kao najprivlačnijem činiocu filma, a zavisili su isključivo od naplate školarine.

U Nezavisnoj državi Hrvatskoj filmska proizvodnja se odvijala kroz delatnost Državnog slikopisnog zavoda ”Hrvatski slikopis”, koji je razvio relativno obimnu proizvodnju, međutim, nigde nije zabeleženo da je bilo pokušaja organizovanja školovanja za film. Hrvatski slikopis povremeno slao svoje saradnike na kraće ili duže studijske boravke u Nemačku, u preduzeće UFA. Posle 1945, u novoj Jugoslaviji, kao prvo rešenje za školovanje kadrova Komitet za kinematografiju Vlade FNRJ, najviši organ centralizovane kinematografije, odlučio je 1946. godine da se u svim proizvodnim preduzećima po republikama organizuju jednomesečni ili dvomesečni stručni kursevi. Tako je većkrajem te godine u Jadran filmu u Zagrebu organizovan Kurs za izobrazbu filmskih kadrova. Krajem 1946. ili početkom 1947. godine Komitet za kinematografiju osniva Škole za filmsku glumu i režiju, kasnije Visoke filmske škole u Beogradu (na saveznom nivou) i dve Škole za srednjotehničke kadrove (filmske tehnikume) u Beogradu i u Zagrebu. Prva generacija je otpočela školovanje maja 1947. Filmski tehnikumi, u rangu potpune srednje škole, počeli su sa radom u jesen 1947. godine. Filmski tehnikum u Zagrebu nije otpočeo da radi kao samostalna škola, većje zbog malog broja učenika pripojen Saveznoj grafičko-industrijskoj školi u Zagrebu kao kinematografski odjel. Sledeći korak u školovanju za film u Zagrebu svakako predstavlja osnivanje Kazališne akademije novembra 1950. godine, odnosno (srazmerno kasno) uvođenje u program nastave filma (1966), zatim i televizije, čime ta školska ustanova menja naziv u Akademija za kazalište, film i televiziju Sveučilišta u Zagrebu, a kasnije u današnje ime, Akademija dramske umjetnosti.

Dejan Kosanović