CHICK STRAND I JOANN ELAM - PIONIRKE EKSPERIMENTALNOG FEMINISTIČKOG DOKUMENTARIZMA NA KRATKOM UTORKU

Na novom Kratkom utorku, koji će se dogoditi 19. travnja u 21h u kinu Tuškanac u Zagrebu, gledat ćemo dva filma - 'Meka fikcija' ('Soft Fiction') Chick Strand i 'Silovanje' ('Rape') JoAnn Elam iz 70-ih godina prošlog stoljeća. U njima su ove kultne američke redateljice rušile granice tadašnje dokumentarističke prakse ograničene većinom na televizijske forme, ubacujući elemente eksperimentalnog filma u dokumentarni, esejističkog filma u portretni i fikcije unutar realizma. Obje su također dekonstruirale kodove, forme i sadržaje klasičnog patrijarhalnog dokumentarca, odbijajući njegovu autoritarnu ideologiju, voajerizam i patos, pokušavajući povezati svoja formalna istraživanja sa psihoanalizom i feminizmom, i tako kreirale novu vrstu ženskog političkog filma. Filmove je odabrao Federico Rossin, talijanski nezavisni kustos na privremenom radu u Francuskoj, suradnik i programer mnogih evropskih filmskih festivala, koji će ih i najaviti.

Mildred 'Chick' Strand

Mildred 'Chick' Strand (1931. - 2009.) studirala je antropologiju na University of California u Berkeleyu, i u ranim 60-ima s Bruceom Bailliejem, tada već poznatim eksperimentalnim filmašem, osnovala legendarnu filmsku kooperativu Canyon Cinema u San Franciscu. Baillie ju Strand naučio osnovnim filmskim tehnikama, da bi ona 1964. snimila svoj prvi film. Od početka rada spajala je pristup filmske avangarde s onim dokumentarnim. Često je koristila mogućnosti filmske kamere i montaže (preklapanje slike, višestruka ekspozicija...) kako bi kroz sliku ispitivala njena metaforička značenja. U istraživanju tema s kojima se bavila koristila je etnografske metode (nakon što je završila etnografiju na UCLA-ju, 1971. zaposlila se na Occidental Collegeu gdje je predavala 24 godine), bilježeći proživljena iskustva raznih potlačenih zajednica - od venecuelanskih indijanaca do meksičkih radnica u tvornici (u svom najpoznatijem filmu 'Fake Fruit Factory' iz 1986.). Također je u svoje filmove inkorporirala i osobne elemente, često se baveći temama roda i seksualnosti.

Meka fikcija

Film 'Meka fikcija' ('Soft Fiction'), snimljen 1979., smatra se jednim od ključnih američkih filmova 70-ih i jednim od najznačajnijih feminističkih filmova ikad snimljenih. Radi se o suradnji između redateljice i njenih pet subjekata - žena, koje na za to vrijeme šokantno direktan način pričaju o svojoj seksualnosti, iskustvima i maštanjima, koja uključuju i silovanje, incest i ovisnost o drogama. Strand snima krupne planove lica svojih protagonistica, kao i njihovih fizičkih gesta, stvarajući tako jedinstven osjećaj intime. Intervjui su smontirani fragmentarno, eliptično, dajući malo konteksta, a njihovi subjekti su predstavljeni kao sugovornice, a ne likovi.

JoAnn Elam

JoAnn Elam (1949. - 2009.) počela se baviti filmom tek u 70-ima, u Chicagu, u okviru tzv. the Film Group (kasnije su se preimenovali u Chicago Filmmakers), koju je osnovala zajedno sa suprugom Billom Brandom i prijateljima Warnerom Wadom i Danom O'Chivaom. Snimala je uglavnom na 8mm filmu, koji je tad već bio potisnut od Super8mm formata, što je smatrala političkom odlukom, budući da je bio jeftiniji i dozvoljavao je intimniji pristup subjektima (objavila je čak 1980. i 'Manifesto snimanja na malim formatima'). Njeni filmovi uglavnom su se bavili socijalno - političkim temama, od feminizma do problema radničke klase.

Silovanje

Film 'Silovanje' ('Rape'), snimljen 1975., primjer je eksplicitnog feminističkog dokumentarca koji je istovremeno i samosvjesni politički film. Elam snima intervju s tri žene u prostoru jedne sobe, dnevnog boravka. Njene protagonistice, stvarne žrtve silovanja koje pričaju o svojim iskustvima, nisu uplakane, nego ljute i u kontroli. Elam ih odbija prikazati bespomoćnima, na taj način preokrećući tada uobičajene klišee u prezentaciji žrtava silovanja na filmu. One žustro raspravljaju o fizičkim, emocionalnim i intelektualnim posljedicama koje je to iskustvo ostavilo na njima, stavljajući događaje u širi socijalni kontekst. Žene se usuđuju pričati o 'nepričljivom', definirati kulturne i ekonomske faktore koje silovanje čine vjerojatnim, kao i napasti institucije koje bi trebale pomagati žrtvama, a to ne čine. Što se tiče formalne inventivnosti filma, Elam u kadrove razgovora s protagonisticama ubacuje dijelove intervjua kao tekst ispisan na ekranu, kadrove umjetničkih djela slične tematike, kao i snimke svakodnevnog života s američkih ulica, na taj način stvarajući eksperimentalni filmski dokument.

Federico Rossin

'Strandina jedinstvena kamera uvijek je u pokretu, pokušavajući uloviti subjekte i detalje u kinetičkim krupnim planovima, proizvodeći visoko lirične i senzualne slike i tako revolucionarizirajući etnografski dokumentarac. Strand je uvijek odbijala oznaku feministice jer je inzistirala da je ne zanima politika, nego intuitivno i strastveno povezivanje s ljudima, svjetlom i zvukom. Njen spoj erotičnosti, intime i vizualne poezije vesela je himna ženskog života' - Federico Rossin

'Silovanje' je rani klasik feminističkog avangardnog agit - propa. To je rijetki film koji odbija promatrati ženski subjekt kroz patrijarhalnu formu' - B. Ruby Rich

Program se održava u organizaciji Hrvatskog filmskog saveza. Filmove puštamo s digitalnih i filmskih kopija (vidi raspored), imaju hrvatske titlove, a ulaz na projekciju je 25 kn.

Raspored projekcije (90 min):
Silovanje (Rape), JoAnn Elam, 1975., 35 min, HD
Meka fikcija (Soft Fiction), Chick Strand, 1979., 55 min, 16mm